ABDÜLBAKİ GÖLPINARLI
25/08/2023“Kâinat âdeta bir cesettir, insan onun canıdır. Kâinat bir bedendir, insan onun gözüdür.”
Mevlanâ ve Yunus Emre araştırmalarıyla kadimle aramıza köprü kuran araştırmacı Abdülbaki Gölpınarlı’yı vefatının sene-i devriyesinde rahmet ve saygıyla anıyoruz.
ABDÜLBAKİ GÖLPINARLI (1900-1982)
Baba tarafı Azerbaycan’da Gence’ye çıkan, oradan Bursa’ya göç etmiş bir ailenin çocuğudur. Aile zamanla Rusçuk’a yerleşmiş, büyük babasının oranın Eytam müdürü oluşunun yanı sıra babası Ahmed Âgâh Efendi de Vilâyet Mektubî Kalemi’nde hizmet görmüştür. Abdülbaki Gölpınarlı 10 Ramazan 1317’de (12 Ocak 1900) İstanbul’da Kadırga semtinde dünyaya geldi. “Kıyâmî” mahlası ile şiirler yazan büyük babası gibi şairlik tarafı olan babası Âgâh Efendi kendi gayretiyle Çağatayca ve Farsça öğrenmiş, Rusçuk’ta iken Bektaşîliğe intisap etmiş, İstanbul’a gelişinde ise Nakşî olmuştu. Kültürlü bir aile muhitinde yetişen, daha yedi sekiz yaşlarında iken Bahariye Mevlevîhânesi’ne devama başlayıp küçüklük çağından itibaren tasavvuf ve tarikat kültürü ile temasa geçen Abdülbaki, Bâbıâli’de Hoca Tahsin Medresesi’ndeki Yûsuf Paşa İlkmektebi’nden sonra özel Menbaülirfan İdâdîsi’nin rüşdiye kısmını bitirip devam etmekte olduğu Gelenbevî İdâdîsi’nin son sınıfında iken 1916’da babasının ölümü üzerine tahsilini bırakarak çalışma hayatına atılmak zorunda kaldı. Mezun olduğu Menbaülirfan’da coğrafya ve Farsça hocalığından başka bir ara Vezneciler’de kâğıtçılık ve kitapçılık yaptı. Geçim sıkıntısı çektiğinden dostlarından birinin davetine uyarak 1920’de gittiği Çorum’un Alaca ilçesinde Kenzülirfan İlkmektebi’nde başmuavin, daha sonra da başmuallim oldu. 1924’te İstanbul’a gelerek imtihanla Erkek Muallim Mektebi’nin son sınıfına kabul edildi. 1925’te burayı bitirip babasının ölümüyle eksik kalmış devam süresini doldurmak için son sınıfına girdiği İstiklâl Lisesi’nden mezun oldu (15 Ağustos 1926). Bir yandan öğretmenlik yaparken bir yandan da devam ettiği Edebiyat Fakültesi’nde yüksek tahsilini tamamladı (1930). Konya, Kayseri, Balıkesir liselerinde edebiyat öğretmenliğinden sonra bir ara İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi hâfız-ı kütüblüğünü takiben tekrar Balıkesir’de az bir süre edebiyat ve kısa bir zaman da Gazi Osman Paşa Ortamektebi’nde Türkçe öğretmenliği yaptı. Daha sonra Vefa Lisesi’ne tayini çıkıp bunun ardından iki yıl kadar da Kastamonu Lisesi edebiyat öğretmenliğinde bulundu. Resmî sicil özetinde (JTS, XIX [1995], s. XIII) yer almamakla beraber birçok yerde onun Haydarpaşa Lisesi’nde edebiyat öğretmenliğini sürdürdüğünden söz edilir. Vefa Lisesi’ndeki öğretmenliğinin tarihi de belli değildir. Gölpınarlı, 1939’da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne ilkin okutman, ardından doçent olarak tayin edildi. Söylenene bakılırsa akademik kariyere geçişi, Yunus Emre. Hayatı adlı eseri doktora tezi sayılmak suretiyle gerçekleşmiştir. Bu fakültede Farsça ve metinler şerhi hocalığı yapmakta iken 1942’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne geçerek burada İslâm-Türk tasavvuf tarihi ve edebiyatı derslerini okuttu. 1945 Nisanında Marksist faaliyette bulunmak isnadı ile tutuklanıp on ay süren bir yargılanma sonunda beraat ederek (26 Şubat 1946) görevine döndü. 1949’da kendi isteğiyle emekliye ayrıldı. Bundan sonra kendini tamamıyla Mevlânâ, Mevlevîlik ve tarikatlarla ilgili araştırmalarına veren Gölpınarlı 25 Ağustos 1982’de vefat etti. Kabri Üsküdar’da Seyitahmet deresindeki Şiî Mezarlığı’ndadır.
Eserleri: 1. Melâmîlik ve Melâmîler (İstanbul 1931). 2. Baki. Edebî Şahsiyeti, Baki’de Tasavvuf, Müntehap Parçalar (İstanbul 1932). 3. Fuzulî (İstanbul 1932). 4. Kaygusuz Vizeli Alâeddin. Hayatı ve Şiirleri (İstanbul 1933). 5. “Yunus Emre’de Öz Türkçe Kelimeler” (TM, IV [1934], s. 265-279). 6. “Âşık Paşa’nın Şiirleri” (TM, V [1936], s. 87-100). 7. Yunus Emre. Hayatı (İstanbul 1936). 8. Yunus ile Âşık Paşa ve Yunus’un Bâtınîliği (İstanbul 1941). 9. “Nâmık Kemal’in Şiirleri”, Namık Kemal Hakkında (İstanbul 1942, s. 13-77). 10. Pir Sultan Abdal (Ankara 1943). 11. “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları” (İFM, XI/1-4 [1949-1950], s. 3-354). 12. “Burgâzî ve ‘Fütüvvet-nâme’si” (İFM, XV/1-4 [1953-1954], s. 76-154). 13. Divan Edebiyatı Beyânındadır (İstanbul 1945). 14. Mevlânâ Celâleddin: Hayatı, Felsefesi, Eserleri, Eserlerinden Seçmeler (İstanbul 1951, 4. bs. 1985). 15. Yunus Emre: Hayatı, Sanatı, Şiirleri (İstanbul 1952, 9. bs. 1979). 16. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik (İstanbul 1953). 17. Kaygusuz Abdal, Hatayî, Kul Himmet (İstanbul 1953). 18. Naili-i Kadim (İstanbul 1953). 19. Nesimi-Usuli-Ruhi (İstanbul 1953). 20. Pir Sultan Abdal (İstanbul 1953, 5. bs. 1981). 21. Şeyh Galip (İstanbul 1953). 22. Divan Şiiri: XV-XVI. Yüzyıllar (İstanbul 1954). 23. Divan Şiiri: XVII. Yüzyıl (İstanbul 1954). 24. Divan Şiiri: XVIII. Yüzyıl (İstanbul 1955). 25. Divan Şiiri: XIX. Yüzyıl (İstanbul 1955). 26. Divan Şiiri: XX. Yüzyıl (İstanbul 1955). 27. “Şeyh Seyyid Gaybî oğlu Şeyh Seyyid Hüseyn’in ‘Fütüvvet-Nâme’si” (İFM, XVII/1-4 [1955-1956], s. 27-72). 28. “Fütüvvet-Nâme-i Şeyh Seyyid Hüseyn İbni Gaybî” (a.y., s. 73-126 [eserin Latin harflerine çevrilmiş metnidir]). 29. “Fütüvvet-Nâme-i Sultanî” ve “Fütüvvet Hakkında Notlar” (a.y., s. 127-155 [Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’nin “Fütüvvetnâme”si hakkındadır]). 30. “Konya’da Mevlânâ Dergâhı’nın Arşivi” (a.y., s. 156-178). 31. “Faḍlallāh-i Ḥurūfī’nin Oğluna Ait Bir Mektup” (ŞM, I [1956], s. 37-57). 32. “Faḍlallāh-i Ḥurūfī’nin Wasiyyat-Nāma’sı veya Wāsāyā’sı” (ŞM, II [1957], s. 53-62). 33. “Mawlānā Şams-i Tabrīzī ile Altmış İki Yaşında Buluştu” (ŞM, III [1959], s. 156-161). 34. Nasreddin Hoca (İstanbul 1961 [Abidin Dino’nun yaptığı resimlemelerle]). 35. Yunus Emre ve Tasavvuf (İstanbul 1961, 2. bs. 1992). 36. Yunus Emre ve Yattığı Yer (Eskişehir 1963). 37. Alevî-Bektaşî Nefesleri (İstanbul 1963). 38. Mevlevî Âdâb ve Erkânı (İstanbul 1963). 39. “Bektaşîlik-Hurûfilik ve Faḍl Allah’ın Öldürülmesine Düşürülen Üç Tarih” (ŞM, V [1964], s. 15-22). 40. “Hurûfîlik ve Mîr-i ʿAlem Celâl Bik’in Bir Mektubu” (TM, XIV [1965], s. 93-110). 41. Sımavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin (İstanbul 1966). 42. Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu (I-IV, Ankara 1967-1994). 43. 100 Soruda Tasavvuf (İstanbul 1969, 2. bs. 1985). 44. 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar (İstanbul 1969, 2. bs. 1985). 45. Türk Tasavvuf Şiiri Antolojisi (İstanbul 1972). 46. “Niyâzî-i Mısrî” (ŞM, VII [1972], s. 183-226). 47. Hurûfîlik Metinleri Kataloğu (Ankara 1973). 48. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri (İstanbul 1977).
Kaynak: TDV İslâm Ansiklopedisi
